روش های متداول در ضدعفونی سطوح

دعفونی سطوح، یکی از ارکان اساسی در حفظ بهداشت و جلوگیری از انتقال عوامل بیماریزا در مراکز بهداشتی و درمانی و در صنایع غذایی و دارویی می باشد. بنابراین امروزه اکثر کارشناسان بر این عقیده هستند که تمیز و ضدعفونی نمودن سطوح یک ضرورت در مراکز بهداشتی و درمانی می باشد.

باید در نظر داشت که تمیز کردن یا ضدعفونی نمودن روزانه سطوح و ضدعفونی پس از ترخیص بیمار از مهمترین عوامل در پیشگیری از انتقال عفونت در محیط می باشند.مطالعات متعدد نشان داده است که تمیز و ضدعفونی کردن دستی سطوح بیمارستانها در بهترین حالت تنها بین 40 تا 50% توسط پرسنل خدماتی پوشش داده می شود. از مشکلات عمده استفاده از نیروی انسانی در نظافت و ضدعفونی سطوح ، جابجایی افراد به دلیل کمبود نیرو انسانی در بخش های مختلف و در نتیجه استفاده از نیرو های جدید و کم تجربه می باشد که نتایج مطلوبی به همراه نخواهد داشت.

از طرفی مشاهده می شود که درباره مسئولیت موارد تخصصی ضدعفونی و تمیز کردن سطوح بین پرسنل خدماتی و کادر پرستاری نظرهای متفاوتی حاکم می باشد. طی یک بررسی مشاهده گردید که دستمال های آغشته به شوینده ها در حذف میکروب های بیماریزا از سطوح محیطی نقش دارند و از طرفی نیز در انتقال عوامل بیماریزا بین سطوح مختلف می توانند نقش ایفا نمایند.

با انجام مطالعاتی مشخص گردید که نیروهای خدماتی هنگام استفاده از مواد ضدعفونی کننده برای رسیدن به غلظت مناسب، این مواد را بیش از حد تاثیرگذار رقیق می نمایند و در نتیجه آلودگی محلولهای ضدعفونی کننده مشاهده می گردد.

در مطالعه ایی که توسط Kampf و همکاران صورت گرفت مشاهده گردید که 28 سطل در 9 بیمارستان که در آن محلول ضدعفونی کننده آمونیوم چهار ظرفیتی ریخته و در بخش ها به مصرف می رسید به آکروموباکتر و سراشیا آلوده بودند.

فن آوری های موجود در در ضدعفونی سطوح:

امروزه از فن آوریهای مختلفی در ضدعفونی کردن سطوح استفاده می نمایند که به اجمال به موارد زیر می توان اشاره نمود:

آئروسل پراکسید هیدروژن، گاز ازون، اشعه ماورابنفش، دستگاه پالس زنون ، نور با شدت 405 نانومتر و سیستم مه خشک پراستیک اسید

1-سیستم آئروسل پراکسید هیدروژن:

در این تکنولوژی از پراکسید هیدروژن 3 تا 7% با یون نقره یا بدون آن، جهت ضدعفونی سطوح استفاده می شود. اندازه ذرات آئروسل که در محیط منتشر می شوند عموما بین 2 تا 12 میکرون می باشد. بررسی ها حاکی از اثربخشی این روش تا حد کاهش 4 log10 اسپور باکتری ها در محیط می باشد. طبق مطالعه آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا EPA استفاده از سیستم آئروسل پراکسید هیدروژن در کاهش عفونتها کلستریدیوم دیفیشیل و استاف ارئوس مقاوم به متی سیلین MRSA موثر بود.

2- گاز ازون:

ازون گازی است بی رنگ و با بوی تند با فرمول O3 که به طور طبیعی در لایه استراتوسفر ( Stratospher ) می باشد. مولکول های تازه اوزن مدام با واکنشهای شیمیایی و دریافت انرژی لازم از پرتوهای خورشید، به مولکول و اتم اکسیژن تجزیه می شوند. این اتمهای اکسیژن که بسیار فعالند، طی مدت زمان کوتاهی کمتر از کسر ثانیه از هم جدا و به مولکولهای اکسیژن متصل و تشکیل مولکول های 3 اتمی اکسیژن یا ازون را می دهد.

در صنعت ازون توسط روش تخلیه کرونا، اشعه ماورا بنفش(VUV) و الکترو استاتیک تولید می شود. ازون یک اکسید کننده قوی می باشد که اثر عمده آن روی چشم و سیستم تنفسی است بطوریکه غلظت کم آن هم خطرناک می باشد. مرکز ایمنی و بهداشت کانادا

تاکید دارد که حتی غلظت بسیار پایین ازون می تواند اثرات مخربی بر روی سیستم دستگاه تنفس فوقانی و ریه ها بگذارد. شدت آسیب به غلظت ازون و مدت زمان در معرض قرار گرفتن بستگی دارد. آسیب شدید و دائمی ریه یا حتی مرگ از عوارض در معرض قرار گرفتن ازون باشد.

اداره ایمنی و بهداشت حرفه ای ایالات متحده آمریکا برای محافظت افرادی که در معرض ازون هستند را 0.1 μmol/mol در طی 8 ساعت اعلام نموده است.

سازمان مهندسی گرما، سرما و تهویه مطبوع آمریکا، در کتاب استاندارد اشری ASHRAE نیز بر آسیب زا بودن ازون تاکید نموده و حداکثر مقدار ایمن آنرا به میزان کمتر از 10 قسمت در میلیارد می داند. و پیشنهاد چشم پوشی از این سیستم را در بیمارستانها دارد.

3- اشعه ماورابنفش:

دستگاه پرتو میکروب کش ماورا بنفش از سال 1937 در اتاق های عمل استفاده می شود. پرتو میکروب کش ماورا بنفش به صورت جداگانه برای از بین بردن میکروارگانیسم های موجود در هوا بکار رفته یا در گندزدایی سطوح استفاده می شود.

لامپ های ماورابنفش شامل جیوه، زنون و آرگون، اشعه UV-C را در طول موج 254 نانومتر تولید می کنند. از این لامپ ها عموما جهت ضدعفونی اتاق بیماران پس از ترخیص و یا اتاق های عمل استفاده می شود. اشعه UV-C با ایجاد دایمر تیمین در DNA مانع همانندسازی شده و در نهایت منجر به مرگ سلول می شود.

از بین رفتن میکروارگانیسمها با اشعه UV-C بستگی به عواملی همچون دوز، شدت نور و مدت زمان در معرض قرارگرفتن دارد.

لامپ های ماورا بنفش دارای کمترین اثر در از بین بردن اسپورهای قارچی بوده بنابراین کارایی لازم را ندارند. لامپهای ماورابنفش به طور کلی برای جلوگیری از رشد باکتریهای رویشی و قارچها استفاده می شوند.

عوامل موثر برکارایی لامپ های ماورا بنفش عبارتند از :رطوبت،دما و نور. در رطوبت بالای 70% کارایی لامپ به مقدار قابل ملاحظه ایی کاهش میابد و در هنگام تابش برای اثرگذاری اشعه اتاق باید کاملا خاموش باشدو سطح عاری از گرد و غبار و بقایای مواد آلی باشد.

مواجهه شغلی می تواند منجر به سرطان پوست یا آسیب چشم شود.

4- دستگاه پالس زنون:

این سیستم نور را در محدوده بین 200 تا 320 نانومتر متسع می نماید. و اثر آن به طور عمده روی فرم رویشی میکروبها می باشد.

طبق بررسی ها صورت گرفته دستگاه پالس زنون اثری رو کاهش اسپور باکتری کلستریدیوم دیفیشیل ندارد. این شیوه نیاز به مطالعات بیشتری دارد.

5- نور با طیف 405 نانومتر:

نور با طیف باریک (HINS) که نور آبی بنفش در محدوده 405 نانومتر دیده می شود، به عنوان وسیله ای برای ضدعفونی هوا و سطوح و اتاق های بیمارستان مورد آزمایش قرار گرفته است. این فناوری، بر روی پورفیرین های داخل سلولی موثر هستند که نور را جذب می نمایند و ROSتولید می کنند. اثر ضد میکروبی آن کمتر از نور UV-C است، اما می تواند در مکانهایی که بیماران هستند استفاده شود.

5-گاز دی اکسید کلر:

گاز دی اکسید کلر(GCD) ابتدا برای رفع آلودگی در ساختمانهایی که مورد حمله تروریستی با عامل سیاه زخم قرار گرفتند استفاده شد.

این گاز دارای خاصیت استریل کنندگی و از بین بردن اسپور با غلظت کم (100-1800 ppm) می باشد. مکانیسم تخریب توسط گاز دی اکسید کلر با عمل اکسیداسیون غشا سلولی می باشد و هیچ گونه محصول جانبی کلر تولید نمی کند. GCD قادر به نفوذ به برخی از مواد مانند مواد متخلخل، پلاستیک و لاستیک است.

جهت انجام ضدعفونی با این گاز نیاز به شرایط خاصی می باشد شامل اینکه ppm ClO2 750 به مدت 12 ساعت در محیط باشد.

و درجه حرارت محیط بالای 22 درجه سانتیگراد باشد. و رطوبت بالای 65% مهیا شود. مراحل چرخه GCD عبارتند از رطوبت، ضدعفونی کردن و هوادهی. این چرخه معمولا بین 7-3 ساعت طول می کشد. از آنجا که GCD سنگین تر از هواست، فن برای توزیع یکنواخت گاز در یک فضای محصور مورد نیازمی باشد.علاوه بر این، برای خنثی کردن GCD خروجی باید از طریق سولفیت سدیم / بیسولفیت سدیم و یک فیلتر کربن عبور داده شود تا از نشت گاز ClO2 سمی در محیط اطراف جلوگیری شود.

6- سیستم مه خشک پراستیک اسید:

پراستیک اسید (PAA)به عنوان یک ضدعفونی کننده در سال 1950 معرفی شد. این ترکیب دارای خصوصیات منحصر به فردی از جمله تجزیه به عوامل فقد اثرات سو زیست محیطی، فعالیت در حضور مواد آلی و تحت شرایط محیطی می باشد. از این ماده برای استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی مانند آندوسکوپها نیز استفاده می شود.

پراستیک اسید یک اکسید کننده قوی با طیف اثر سریع و وسیع می باشد. این ماده شفاف و بی رنگ با بوی سرکه می باشد. و داری خاصیت اسیدی دارای pH کمتر از 2 است و در آب حلال و حلال های آلی قطبی حل می شود. خاصیت ضدعفونی کنندگی این ترکیب مربوط به آزاد نمودن اکسیژن فعال می باشد که غشای سلول را هدف قرار داده و در نهایت سلول از بین می رود.

علاوه بر این پراستیک اسید موجب تخریب پروتیین ها شده و خاصست اسپورکشی قوی نیز دارد. این ماده خاصیت میکروب کشی قوی تری نسبت به پراکسید هیدروژن دارد و در غلظت پایین بر روی طیف وسیعی از میکرو ارگانیسمها موثر می باشد. پراستیک اسید با مواد مختلف از جمله آلومینیوم، فولاد زنگ نزن(stainless steel) و آهن گالوانیزه سازگار است و خورندگی ایجاد نمی کند. به علت عدم وجود آب در ترکیب پراستیک اسید در شکل مه خشک سازگاری بالایی با مواد موجود در محیط دارد.

سیستم مه خشک (DFS) با استفاده از مکانیسم التراسونیکاتور یا اسپری ذرات بسیار کوچک (1 تا 10 میکرومتر) از مواد ضدعفونی کننده را تولید می کند که به سرعت در هوا پراکنده می شوند، نتیجه آن ایجاد مه غلیظ ضدعفونی کننده است که هم بر روی میکروارگانیسمهای موجود در هوا و هم سطوح عمل می کند تا هر گونه آلودگی بیولوژیکی هوا و همچنین سطوح را از بین ببرد. پس از مدت زمان مناسب، مه در هوا توسط سیستم های تهویه هوا تخلیه می شود، در حالی که مواد ضد عفونی کننده بر روی سطوح عمل می کنند.

سیستم های تولید مه ضدعفونی کننده دو نوع می باشند که شامل مه مرطوب و مه خشک می باشد. مه مرطوب با اندازه بالای 10 میکرون مشخص شده و دارای برد کوتاه هستند و به دلیل ایجاد رطوبت می توانند اثر سو روی تجهیزات الکترونیکی و دیگر دستگاههای حساس شوند.

از سوی دیگر،مه "خشک" به عنوان تولید ذرات آئروسل کمتر از 10 میکرون تعریف شده است. با توجه به وزن سبک آنها، ذرات در طول حجم اتاق یکنواخت تر پخش می شوند و به راحتی با جریان هوا منتشر می شوند.علاوه بر این، حلال آب محلول به سرعت در هوا تبخیر می شود و پس از آن تمام سطوح خشک می شود.

DFS حاوی پراستیک اسید در برابر طیف گسترده ای از میکروب ه موثر است و از طرفی غیر خورنده، غیر سمی و برای محیط زیست بی خطر می باشد و می تواند با سایر عوامل ضد عفونی کننده ترکیب شود تا طیف فعالیت بیشتری داشته باشد این سیستم قادربه تحمل دمای پایین می باشد و می تواند اثرگذاری خود را حفظ نماید.

در سیستم مه خشک غلظت پراکسید هیدروژن H2O2کمتر از ppm 75 می باشد و مطالعات نشان می دهند با این غلظت خاصیت خورندگی در این ماده مشاهده نمی شود.